Streszczenie:

Kwestia możliwości ochrony majątku przedsiębiorcy, a co za tym idzie możliwości efektywnego prowadzenia działalności gospodarczej, w związku z przedłużającym się stanem pandemii zyskuje na aktualności.

W szczególnie trudnej sytuacji znaleźli się przedsiębiorcy działający w branży HORECA[1] oraz klubów fitness i siłowni. To właśnie te podmioty z dnia na dzień straciły możliwość niezakłóconego funkcjonowania już w kwietniu 2020 roku. Część z podmiotów zdecydowało się na definitywne zakończenie działalności i złożenie wniosków o ogłoszenie upadłości, większość podejmuje próby ratowania swoich przedsiębiorstw. Dla takich podmiotów ustawodawca przygotował narządzie stabilizujące wprowadzone do porządku pranego  23 czerwca 2020 roku.

Czym jest uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne?

Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne (u.p.r.) to powszechnie akceptowana nazwa zmodyfikowanego wariantu postępowania o zatwierdzenie układu, wprowadzonego do porządku prawnego przepisami Tarczy 4.0[2]. Oprócz rozwiązań właściwych dla wspomnianego postępowania o zatwierdzenie układu, w uproszczonym postępowaniu restrukturyzacyjnym zastosowano regulacje zaczerpnięte z pozostałych postępowań restrukturyzacyjnych[3]. Stąd uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne można śmiało określić mianem hybrydy funkcjonujących w obrocie prawnym postępowań restrukturyzacyjnych.
Cechą specyficzną uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego jest ograniczony przepisami Tarczy 4.0 do 30 czerwca 2021 roku czas jego obowiązywania w porządku prawnym. W założeniu ustawodawcy wskazany okres funkcjonowania postępowania odpowiada przewidywanemu okresowi oddziaływania negatywnych skutków ekonomicznych wynikających z szerzenia się epidemii COVID-19[4].

Dla kogo jest uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne?

Tarcza 4.0 w tytule wskazuje na ,,postępowania w związku z wystąpieniem COVID-19” wobec czego można odnieść wrażenie, że dopuszczalność otwarcia u.p.r. ograniczono do sytuacji, w których kryzys finansowy wynika bezpośrednio z wybuchu pandemii. Wbrew brzmieniu tytułu ustawy otwarcie uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego nie wymaga istnienia związku niewypłacalności (zagrożenia niewypłacalnością) z epidemią COVID-19 – przy czym z praktyki zaobserwować można, że w większości przypadków powodem zatoru płatniczego będzie właśnie pandemia. Tym samym uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne dedykowane jest przedsiębiorcom niewypłacalnym w rozumieniu przyjętym na gruncie Prawa upadłościowego[5] lub zagrożonym niewypłacalnością, a więc takim, którzy już utracili zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych lub według rozsądnej oceny ich sytuacji ekonomicznej wkrótce tą zdolność utracą.

Przebieg uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego.

Pierwszym krokiem dłużnika ubiegającego się o restrukturyzację zadłużenia w ramach uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego jest zawarcie umowy o nadzór nad przebiegiem postępowania z doradcą restrukturyzacyjnym, który będzie pełnił w postępowaniu funkcję nadzorcy układu. Ograniczenia co do osoby nadzorcy układu wynikają z przepisów Prawa restrukturyzacyjnego i łączą się z istnieniem powiązań osobistych bądź majątkowych doradcy z dłużnikiem lub wierzycielami.
Po zawarciu umowy dłużnik obowiązany jest złożyć w Monitorze Sądowym i Gospodarczym wniosek o obwieszczenie o otwarciu postępowania. Moment publikacji obwieszczenia stanowi dzień, w którym wszelkie egzekucje prowadzone wobec dłużnika winny zostać zawieszone z mocy prawa.

Podstawowym celem każdego postępowania restrukturyzacyjnego jest zawarcie porozumienia dłużnika z wierzycielami odnośnie sposobu spłaty istniejącego zadłużenia. W przypadku u.p.r. wskazane porozumienie może zostać zawarte zarówno w procesie zbierania głosów wierzycieli, jak i na zgromadzeniu wierzycieli, które – co istotne - może zostać przeprowadzone także w wariancie online. Sama procedura zawarcia, a następnie zatwierdzenia układu zawieranego w uproszczonym postępowaniu restrukturyzacyjnym nie różni się istotnie od postępowania w pozostałych wariantach restrukturyzacji. W założeniu ustawodawcy uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne powinno być prowadzone sprawnie i ukończyć się przed upływem czterech miesięcy od dnia zamieszczenia obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym. Wobec tego dłużnik decydujący się na tę formę restrukturyzacji musi liczyć się z koniecznością posiadania już w dacie zawarcia umowy z doradcą restrukturyzacyjnym kompletu informacji o aktualnym zadłużeniu, jak również dysponowania pomysłem na jego restrukturyzację w postaci propozycji układowych. Legitymację do składania propozycji układowych ma oprócz dłużnika również wierzyciel i nadzorca układu. Jest to uzasadnione praktyką, ponieważ niejednokrotnie zdarza się, że po weryfikacji zobowiązań przez nadzorcę, do którego zgłaszają się wierzyciele, kwota odzwierciedlająca siłę głosu wierzyciela okazuje się być inna, aniżeli deklarowana przez samego dłużnika.

Konsekwencje otwarcia uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego dla dłużnika.

Wszczęcie u.p.r niesie ze sobą szereg korzyści, ale i ograniczeń dla dłużnika. Do pierwszej kategorii należy niewątpliwie zaliczyć ochronę majątku dłużnika, wynikającą z automatycznego[6] zawieszenia toczących się postępowań egzekucyjnych i niedopuszczalności wszczynania nowych postępowań egzekucyjnych, dotyczących wierzytelności objętych z mocy prawa układem[7]. Ponadto z dniem dokonania obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym o otwarciu postępowania niedopuszczalne staje się, między innymi, wypowiedzenie bez zgody nadzorcy układu określonych przepisami umów o istotnym znaczeniu dla funkcjonowania przedsiębiorstwa dłużnika. Najczęściej są to umowy najmu, czy też dzierżawy nieruchomości, w której dłużnik prowadzi swoje przedsiębiorstwo.

Istotnym ograniczeniem związanym z otwarciem u.p.r. jest niewątpliwie konieczność uzyskania przez dłużnika zgody nadzorcy układu na dokonanie czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu. Ustawa nie określa, jakie konkretnie czynności dłużnika w toku uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego mają charakter przekraczających zwykły zarząd. Można jednak przyjąć, że czynność zwykłego zarządu to aktywność zmierzająca do utrzymania zarządzanego majątku w dotychczasowym stanie i związana z jego normalną eksploatacją, a więc przykładowo zakup surowców niezbędnych do bieżącej produkcji, wypłata wynagrodzeń, czy też odprowadzanie podatków i składek na ubezpieczenie społeczne [8]. Rozwiązaniem zapobiegającym powstawaniu zatorów w procesie decyzyjnym jest dopuszczalność wyrażenia przez nadzorcę układu zgody także po dokonaniu czynności, w terminie trzydziestu dni od dnia jej dokonania. Pamiętać jednak należy, że wobec braku zgody nadzorcy układu czynność dłużnika przekraczająca zakres zwykłego zarządu będzie nieważna.

Koszty postępowania.

Ostatnią, ważną z perspektywy dłużnika kwestią, są koszty wiążące się z otwarciem i prowadzeniem uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego. Podstawowym wydatkiem w uproszczonym postępowaniu restrukturyzacyjnym jest wynagrodzenie nadzorcy układu, o zróżnicowanej wysokości, uzależnionej od powodzenia prowadzonej restrukturyzacji. W przypadku braku sukcesu postępowania restrukturyzacyjnego, wyrażającego się prawomocną odmową zatwierdzenia układu lub umorzeniem postępowania, wynagrodzenie nadzorcy układu nie może przekroczyć, kwoty będącej dwukrotnością przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez wypłat nagród z zysku w trzecim kwartale roku poprzedniego[9]. Jeżeli natomiast uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne zakończy się przyjęciem układu, kwota wynagrodzenia nadzorcy układu limitowana jest ustawowo określonym odsetkiem kwoty przeznaczonej dla wierzycieli zgodnie z postanowieniami układu. Poza wskazanymi powyżej, ustawowymi ograniczeniami kwoty wynagrodzenia, jego wysokość ustalana jest swobodnie w umowie dłużnika z doradcą restrukturyzacyjnym. Nie należy również zapominać o kosztach związanych z publikacją obwieszczenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym[10] oraz wymianą koniecznej w toku uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego korespondencji z sądem i z wierzycielami.  

Konsekwencje otwarcia uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego dla wierzycieli.

Część wymienionych powyżej skutków otwarcia uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego odnosi się także do wierzycieli. W związku z otwarciem uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego, przez cały czas jego trwania, wierzyciel traci określone kompetencje i prawa – w tym do samodzielnego wypowiedzenia określonych umów, czy także do uzyskania od dłużnika należnego świadczenia.

Zasadą czterech podstawowych postępowań restrukturyzacyjnych[11] jest ochrona wierzycieli osobistych zabezpieczonych na mieniu dłużnika rzeczowo (hipoteką lub zastawem). Ochrona ta polega na objęciu ich układem w części znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia tylko za ich zgodą. W uproszczonym postępowaniu restrukturyzacyjnym taki wierzyciel będzie objęty układem z mocy prawa, pod warunkiem, że propozycje układowe będą przewidywały pełne zaspokojenie jego wierzytelności. Ustawa nie wymaga w tym zakresie zgody takiego wierzyciela na objęcie układem. Układem mogą zostać objęte również wierzytelności wynikające z należności publicznoprawnych. W praktyce często wyrażany jest mylny pogląd (również przez prawników) o uprzywilejowanej pozycji wierzyciela publicznoprawnego. Nic bardziej mylnego, układ obejmuje zarówno zobowiązania o charakterze cywilnoprawnym jak publicznoprawnych z tytułu podatków czy składek ZUS. Choć w przypadku tych ostatnich, brak jest możliwości umorzenia odsetek, co zazwyczaj przewidują propozycję układowe.

W omawianym wariancie postępowania równowagę pozycji uczestników postępowania zapewnia uprawnienie wierzycieli do domagania się [12] uchylenia charakterystycznych dla uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego skutków w postaci zawieszenia egzekucji, ograniczonej dopuszczalności rozwiązywania umów z dłużnikiem etc., gdy te wiążą się z ich pokrzywdzeniem. W praktyce, w związku z bardzo krótkim czasem jaki został przewidziany na przeprowadzenie u.p.r. przypadki te mają charakter incydentalny. Swoistym zabezpieczeniem interesów wierzyciela jest również utrzymanie się dokonanych przed publikacją obwieszenia zabezpieczeń na majątku dłużnika. W takiej sytuacji, po objęciu dłużnika ochroną wynikającą z ustawy, kwoty zabezpieczone przez Komornika, nie mogą zostać podzielone pomiędzy wierzycieli do dnia prawomocnego zakończenia postępowania. W przypadku przyjęcia układu kwoty zabezpieczone przez organy egzekucyjne przelewane są do masy układowej, a wierzyciele zaspakajani zgodnie z propozycjami układowymi.

Podsumowując, uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne, jest istotnym ułatwieniem w dobie pandemii zarówno dla dłużnika jak i wierzycieli. Może być skutecznym narzędziem do wypracowania wspólnego stanowiska dłużnika z wierzycielami i uzyskania zaspokojenia wierzytelności bez konieczności prowadzenia, najczęściej długotrwałego sporu sądowego. Skuteczność postępowania w dużej mierze determinuje zastosowanie przez ustawodawcę mechanizmu zawieszającego egzekucje kierowane do majątku dłużnika już z dniem obwieszczenia w MSiG. Mechanizmu tego brak było w postępowaniu o zatwierdzenie układu, które ze względu na fakt objęcia majątku dłużnik ochroną dopiero po zatwierdzeniu układu przez Sąd, jest najrzadziej wszczynanym postępowaniem restrukturyzacyjnym.

Autorzy:
adw. Gabriela Farej – Łuciów
dor. restr. Krzysztof Daniel Sobieraj

www.ksab.com.pl

---

[1] Hotel, Restaurant, Catering/Café
[2] Ustawa z dnia 19 czerwca 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o uproszczonym postępowaniu o zatwierdzenie układu w związku z wystąpieniem COVID-19 (Dz.U. z 2020 r. poz. 1086). Dalej także jako ,,Tarcza 4.0”.
[3] Uregulowanych w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. - Prawo restrukturyzacyjne (Tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 814 ze zm.). Dalej także jako ,,p.r.”
[4] Projekt ustawy z dnia 22 maja 2020 r. o dopłatach do oprocentowania kredytów bankowych udzielanych na zapewnienie płynności finansowej przedsiębiorcom dotkniętym skutkami COVID-19 oraz o zmianie niektórych innych ustaw s. 14 (druk nr 382).
[5] Ustawa z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe (Tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1228 ze zm.).
[6] Z uwzględnieniem wynikającej z praktyki konieczności powiadomienia komornika sądowego o fakcie otwarcia uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego.
[7] Jak również szczególnej dla uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego kategorii wierzytelności zabezpieczonych rzeczowo, opisanej w art. 17 Tarczy 4.0.
[8] Przykłady za R. Adamus, Uproszczone postępowanie restrukturyzacyjne. Art. 15–25 Tarczy 4.0. Komentarz, Warszawa 2020, Legalis, art. 22, nb. 9.
[9] Ogłoszenia Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego dostępne są na stronie https://dziennikigus.stat.gov.pl/dzienniki-urzedowe-gus/2019,arch.html
[10] Zgodnie z § 6 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 maja 2014 r. w sprawie wydawania i rozpowszechniania Monitora Sądowego i Gospodarczego (Tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 1957) opłata za obwieszczenie wynosi 500 zł.
[11] Wyjątek od wskazanej zasady funkcjonuje w przepisach Prawa restrukturyzacyjnego w przepisach regulujących układ częściowy.
[12] Wskazany wniosek może złożyć także dłużnik oraz nadzorca układu.